Năm 1930 đồng chí tham gia cách mạng, thuở nhỏ đồng chí là một thanh niên yêu nước, luôn vận động nông dân ở xã tân Hưng và Phong lạc chống tên điền chủ Pháp Patexti đàn áp nhân dân, đã tạo được phong trào đấu tranh của nhân dân trong xã đứng lên chống áp bức của bọn thực dân, phong kiến.từ sự kiện này, người dân trong vùng luôn ủng hộ người thanh niên có tinh thần quyết tâm chống Pháp và được bà con ủng hộ, bảo vệ.

Tháng 7/1937, đồng chí được kết nạp vào Đảng và sinh hoạt trong Chi bộ xã Phong Lạc, sau đó được Quận ủy Cà Mau chuyển về hoạt động ở Chi bộ xã Tân Hưng (Lung Lá - Nhà Thể). Đối với Trần Văn Thời, dù ở đâu, hoạt động với cương vị nào, đồng chí cũng nhiệt tình, gương mẫu để tổ chức và lãnh đạo nông dân đấu tranh chống bọn địa chủ áp bức, bóc lột.

Thắp nhang Lễ Giỗ Liệt sỹ Trần Văn Thời tại Nghĩa trang Hàng Dương - Côn Đảo

Tháng 2/1938, đồng chí được chi bộ cử đi dự Đại hội đại biểu quận Cà Mau và được bầu vào Ban Chấp hành Quận Đảng bộ. Trong thử thách của hoàn cảnh khó khăn, phức tạp lúc bấy giờ, từ một nông dân lao động cần cù, chất phác anh Ba Thời đã trở thành một đảng viên có năng lực, một cán bộ lãnh đạo xuất sắc của Đảng. Tại hội nghị này, đồng chí Trần Văn Thời được cử làm Bí thư Tỉnh ủy và được Xứ ủy trực tiếp chỉ định vào Liên Tỉnh ủy Hậu Giang.

Với cương vị cao nhất của tỉnh, đồng chí luôn thể hiện rõ sự quyết tâm, nghiêm chỉnh chấp hành lệnh khởi nghĩa của Xứ ủy, để phân tích sâu sắc về biện pháp và chủ trương thực tế của địa phương. Đồng chí đã từng nói: "Hiện nay ở tỉnh ta điều kiện khách quan và chủ quan chưa chín muồi, việc chuẩn bị chưa thật đầy đủ, phong trào cách mạng tuy có một số nơi khá mạnh nhưng cũng có nhiều nơi còn yếu kém, nhất là ở thị xã, thị trấn. Hơn nữa, yếu tố bất ngờ không còn nữa vì các tỉnh miền trên đã nổi dậy, và địch đang tập trung sức khủng bố rất dữ dội…

Khi trở thành người lãnh đạo, đồng chí Trần Văn Thời càng thể hiện rõ là người luôn chịu trách nhiệm trước Đảng bộ và nhân dân trong tỉnh. Khi nhận được lệnh khởi nghĩa của Xứ ủy về việc bạo động khởi nghĩa Nam Kỳ 1940, đồng chí khẩn trương thực hiện nhiệm vụ của Xứ Ủy là tổ chức ngay cuộc họp Tỉnh ủy để triển khai, chuẩn bị cho khởi nghĩa khẩn cấp. Trong lúc đó, địch đang tiến hành truy tìm gắt gao những người lãnh đạo, tổ chức chuẩn bị cho khởi nghĩa. Lúc bấy giờ tình hình diễn ra hết sức khó khăn và phức tạp, nhưng đồng chí Bí Thư Tỉnh ủy- Trần Văn Thời hết sức bình tĩnh, sáng suốt để quyết đoán công việc trọng đại lịch sử sắp diễn ra là khởi nghĩa ở Hòn Khoai và trong đất liền. Với tinh thần trách nhiệm của mình, đồng chí đề xuất kế hoạch khởi nghĩa trong tỉnh một cách hết sức khoa học, làm rõ đặc điểm tình hình của từng khu vực khởi nghĩa, sát với tình hình thực tế, tạo được sự nhất trí cao của các thành viên chỉ đạo khởi nghĩa. Đó là đưa cuộc khởi nghĩa của tỉnh chia làm 3 khu vực (Hòn Khoai- Năm Căn là khu vực I; Thị trấn Cà Mau khu vực II; Thị xã Bạc Liêu khu vực III), nhưng khu vực I là khu vực quan trọng nhất: Hòn Khoai- Năm Căn, nơi chỉ đạo điểm khởi nghĩa đầu tiên của tỉnh, rất hợp lý. Vì thế cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai kết thúc thắng lợi nhanh chóng trong ngày 13/12/1940. Mặc dù một số đồng chí đã anh dũng chiến đấu và hy sinh trong trận đánh ấy, nhưng dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo linh động, tài tình và sáng suốt của đồng chí Trần Văn Thời, khởi nghĩa Hòn Khoai đã giành thắng lợi hoàn toàn.

Trong quá trình làm cách mạng, nhất là thời điểm đồng chí làm Bí thư tỉnh ủy Bạc Liêu thì bọn thực dân Pháp chủ trương cho bọn tề làng và các tổ chức thám báo của chúng theo dõi gắt gao và tìm bắt đồng chí. Chúng cho đây là mục tiêu số một và cương quyết bắt cho được đồng chí Bí thư tỉnh ủy- Trần Văn Thời, do đó việc hoạt động cách mạng của đồng chí gặp nhiều khó khăn, gian khổ, thậm chí sống trong hầm, dầm mưa gió đi hoạt động hết sức vất vả để vượt qua tai mắt của địch. Có lần đồng chí đối mặt với địch giữa ban đêm, đồng chí đã dũng cảm, mưu trí dùng võ thuật đánh bọn chúng tơi tả…Đặc biệt là sau khi cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai giành được thắng lợi, bọn pháp cay cú và tung lực lượng để truy bắt những người có liên quan đến sự kiện khởi nghĩa hòn Khoai. Nhưng đồng chí rất bình tĩnh, chủ trương cho phân tán lực lượng, chuyển vùng hoạt động để tránh sự trả thù của địch để bảo tồn lực lượng. Lúc này tình thế cách mạng sau cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai không còn thuận lợi như trước, cho nên việc chủ trương cho phân tán lực lượng là sáng suốt và đúng đắn của đồng chí để giãm bớt đi tổn thất của lực lượng ta khi kẻ thù đang điên cuồng tìm cách trả đũa tàn bạo.

Tháng 3/1941, Trần Văn Thời được cấp trên điều động về phụ trách tỉnh Châu Đốc. Tại đây, đồng chí được nhân dân địa phương mua giúp một giấy thuế thân khác. Từ đó, đồng chí mang tên là Nguyễn Văn Chất.

Tháng 5/1941, trong một chuyến đi công tác về nơi cơ sở của ta đồng chí đã bị bọn địch bắt. Chúng đã giam đồng chí qua các nhà tù, mặc dù bị địch tra tấn cực kỳ dã man, nhưng đồng chí vẫn cương quyết không khai báo điều gì, đến cả tên thật và quê quán của mình. Sau đó tòa án thực dân Pháp kết án đồng chí 10 năm tù cấm cố, 15 năm lưu đày biệt xứ và đày ra Côn Đảo. Tại Côn Đảo, dưới chế độ nhà tù thực dân vô cùng khắc nghiệt, ngày 5/2/1942, đồng chí Trần Văn Thời đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà tù Côn Đảo. Hiện nay, mộ phần đồng chí đang yên nghỉ tại Khu D - Nghĩa trang Hàng Dương Côn Đảo. Hàng năm để tri ân các anh hùng liệt sỹ đã hi sinh cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, huyện Côn Đảo đã long trọng tổ chức lễ dâng hương nhân ngày giỗ của đồng chí.

Cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Trần Văn Thời đã để lại cho hậu thế một bài học rất sâu sắc về lòng yêu nước của một chiến sĩ cách mạng kiên trung, một cán bộ lãnh đạo xuất sắc của Đảng đã vượt qua mọi khó khăn, nguy hiểm để thực hiện nhiệm vụ chính trị được Đảng và nhân dân giao phó trong giai đoạn lịch sử tiêu biểu, xứng đáng là người cán bộ, người lãnh đạo trung kiên  của Đảng bộ và quận Cà Mau. Tên tuổi đồng chí xứng đáng trở thành tên đất, tên quê hương và sống mãi với nhân dân miền đất thân thương cuối cùng cực Nam của Tổ Quốc. Với những chiến công oanh liệt và sự hy sinh anh dũng, liệt sĩ Trần Văn Thời đã được Chủ tịch nước truy tặng danh hiệu cao quý AHLLVTND vào ngày 14/4/2011./.

                      (Nguồn: Lịch sử Đảng bộ huyện Trần Văn Thời 1930 -1975)

                                                                                         Hằng Lê